Spotlight Etkisi
Eyvah herkes beni izliyor. Şu an bunu okuyan okuyucum sen de öyle düşünüyorsun değil mi ? Yapacağın bir davranışta, söyleyeceğin en ufak bir şeyde bile 'acaba ne derler acaba beni mi izliyorlar' diye kendini mi yiyorsun? Gel böyle demene neden olanı konuşalım, belki vazgeçersin kendine bu soruları sormaktan. Bak aramızda kalsın ama buna "Spotlight Etkisi" deniyor. Yani Türkçesiyle sahne ışığı etkisi deniyor. Şimdi hayal et bakalım bir sahnede tek başınasın ve sadece ışık senin üzerinde herkes seni izliyor. Yaptığın en ufak bir hatada rezil olacaksın stresi var üzerinde.Hissettiğin şey tam olarak bu, değil mi ? Toplum içinde konuşacakken bir şeyi yapacakken bu hisse kapılıyor olmalısın.
Bunun nedenlerinden bahsedelim biraz. İlk olarak ben merkezci ön yargı buna sahip kişiler insanların yaşamlarındaki olayları incelerken ve ya olaylara başkalarının açısından bakmaya çalıştıklarında kendi bakış açısının dışına çıkamaz,kendi bakış açılarına çok güvenirler. Bundan kaynaklı olarak da karşısındakinin de kendisi için bir şeyler düşündüğünü düşünmekten kendilerini yerler. Bu ben merkezci ön yargıyı empati kurarak ya da ön yargılı düşünmemeye çalışarak aşılabilir.
Bir de demirleme etkisi buna neden olur. Demirleme etkisini Amos Tversky ve Daniel Kahneman öne sürmüştür. Demirleme etkisinde ilk aldığımız bilgilere inanılmaz bir şekilde bağlı kalıp daha sonraki bilgilerimizi etkileyip kabul etmeme olayı vardır. Örneğin bir deneyde sosyal güvenlik numaralarının son iki rakamı sorulan kişilerin bu sorunun üzerine daha sonra bu kitaplara ne kadar verirsiniz sorusuna sosyal güvenlik numarasıyla orantılı olarak çok olanın çok az olanın az söylediği görülmüştür. Bundan da spotlight etkisini şöyle açıklayabiliriz. Kültürünüzü geleneklerinizi düşünün geçmişten bu yana gelen davranışlarınızı bir erkeğin küpe takması ya da uzun saçlı olması gibi olaylara karşı 'kız mısın sen' denilmiştir hep bu da kültürümüzden gelen erkek dediğin uzun saçlı olmaz algısı üzerine oluşmuştur. Bu da bir nevi demirleme etkisidir. Bazı insanlar sırf bu yüzden ne denir diye yapmak istediği şeylerden vazgeçmektedir.
Ama size bir deneyden bahsedeceğim ve bundan sonra bilimsel olarak kanıtlanmış bir olay olduğu için bu düşüncelerden vazgeçeceksiniz. Şimdi iki deney grubu düşünün birisi baya yüksek bir sayıda insandan oluşuyor diğeri ise tek bir kişi ve bu yüksek sayıda olan gruba bir test veriyorlar onlar testle uğraşıyorlar daha sonra tek olan kişiye de ünlü bir insanın olduğu tişörtü giydiriyorlar ve ona sence kaç kişi bunu fark edecek diye soruyorlar %80 %90 nın fark edeceğini söylüyor daha sonra onu alıyorlar ve o grubun içine sokup onlarla test çözdürüyorlar ve belli bir süre sonra yanlarından alıp götürüyorlar. Test çözen gruba,tek gelen kişinin üstündeki tişört hakkında soru soruyorlar ve yarısından daha az bir kısmı hatırlıyor. Çoğu da geldiğini bile fark etmediğini söylüyor. Bu deneyle aslında düşündüğünüz gibi olmadığını ve kimsenin umurunda olmadığınızı bilimsel olarak kanıtlamış bulunmaktayız.
O zaman artık eyvah herkes beni izliyor düşüncesinden çıkabilirsiniz. Kimse sizi izlemiyor ve kimsenin umurunda değilsiniz.
Yorumlar
Yorum Gönder